Oekraïens futurisme in FeliX Art & Eco Museum: De droom van een nieuwe samenleving

Hoe is het idee ontstaan om een expo met Oekraïense futuristen te organiseren?
Sergio Servellón: ‘Ik zag de expo voor het eerst in 2023 in het KUMU-museum in Tallinn (Estland). De gelijkenissen tussen de Oekraïense avant-gardistische generatie en de tijdgenoten van Felix De Boeck vielen me meteen op. Ook zag ik in de werken van de Oekraïense kunstenaars een zoektocht naar een eigen culturele identiteit. Dat was eveneens een facet van de tentoonstelling dat me erg aansprak.’ ‘Met de expo drukken wij bovendien onze solidariteit uit met onze Oekraïense collega’s. Al was het maar omdat een deel van het Oekraïense erfgoed nu veilig bij ons staat. Logistiek gezien was het geen evidentie om de werken van Oekraïne naar België te krijgen. Het was pas enkele dagen voor de opening van onze expo dat we met zekerheid wisten dat de vrachtwagens met de kunstwerken Kiev konden verlaten.’

Wat typeert het Oekraïense futurisme?
‘Het is een avant-gardistische beweging die staat voor een extreme vorm van modernisme. Zij experimenteren zowel met beeld, taal als film. Weg met de traditionele benadering van die disciplines, dat is hun insteek. Ze willen dan ook de status quo van een maatschappij waarin het kapitalisme en het individualisme hoogtij vieren, doorbreken. Ze voelen zich geroepen om bestaande kunstvormen te deconstrueren, om ze vervolgens met nieuwe elementen een nieuwe invulling te geven. En zo de basis voor een nieuwe samenleving te creëren.’

Wanneer waren de Oekraïense futuristen actief?
‘Het verhaal van de Oekraïense futuristen situeert zich in de periode 1910-1930. Toen al werden zij gedreven door de dynamiek van verandering en de droom van een nieuwe samenleving. Ook toen al bestond de drang om zich van het Russische juk te bevrijden.’

De expo heet Futuromarennia. Een naam die staat voor een ‘radicale droom voor een andere wereld’. Van wat voor een wereld droomden die Oekraïense futuristen?
‘Zij verzetten zich tegen het onrecht dat de massa aangedaan werd. Ze leefden in een tijd van verwrongen evenwichten die de industriële revolutie in de samenleving met zich had meegebracht. In Rusland en Oekraïne zat je bovendien met een vervlechting van een feodaal systeem en een gigantische industrialisering. Dat zorgde voor een grote ontwrichting bij de bevolking.’

De traditionele recepten boden voor hen geen antwoord op de scheefgetrokken situatie.
De Oekraïense futuristen gingen voor een tabula rasa om een nieuwe wereld te creëren. Hun kunstenaarschap is een vorm van messianisme. Zij geloven in de kracht van kunst. Ze zagen kunst als een middel waarmee je de maatschappij daadwerkelijk kunt veranderen. De letterlijke vertaling van Futuromarennia is dan ook ‘toekomstdelirium’.’

Die term doet denken aan de vleugelpiano die, ondersteboven gekeerd, uit het plafond van jullie museum naar beneden daalt. Maakte die piano ook deel uit van de expo die jij in Tallinn zag?
‘In Tallinn was de piano niet van de partij. Maar tijdens de oorspronkelijke expo die voor de oorlog in Kiev liep, maakte de piano wél deel uit van de tentoonstelling. Het was een duidelijke verwijzing naar een statement dat de Oekraïense futuristen in 1913 tijdens een happening met de piano maakten. Het is een sterk symbool dat in één beeld het gedachtegoed van het futurisme vat. Het doet je beseffen dat de spirit van het futurisme van alle tijden is. De nood aan drastische verandering om vooruit te kunnen blijven gaan, blijft terugkeren.’

Het is een symbool dat ook wel past bij de tijd waarin wij leven, niet?
‘Inderdaad. Ook vandaag bevinden wij ons in ontwrichtende tijden. Denk alleen nog maar aan de gewapende conflicten die als een zwaard van Damocles boven onze hoofden hangen en ons doen beseffen dat de dreiging nog meer kan escaleren.’

In de expo is er heel wat werk van Michail Semenko. Wat betekende hij in de Oekraïense avant-gardistische beweging?
‘Vanaf WOI tot 1930 was hij een belangrijke dichter van Oekraïne. Meer nog, hij was de centrale figuur van de Oekraïense avant-garde. Je kunt hem een beetje vergelijken met Paul Van Ostaijen, een tijdgenoot van hem. Hij durfde taal op een controversiële manier gebruiken. Hij was ook actief tegen de Russische culturele onderdrukking. In 1937 werd hij onder Stalin gearresteerd en in datzelfde jaar nog werd hij gefusilleerd.’

Wat vertellen de tentoongestelde werken ons over de Oekraïense spirit?
‘Zij tonen een grote weerbaarheid. Een eigenschap die de Oekraïners zijn blijven gebruiken om hun eigen cultuur en identiteit op te eisen. Doorheen de geschiedenis worden zij keer op keer gefnuikt in hun recht van bestaan. En toch geven zij de strijd niet op om hun eigenheid te behouden. Zij houden niet op met hun stem te laten horen. Het is aan die weerbaarheid dat wij met de expo een podium willen geven.’

Welk werk heeft een bijzondere indruk op jou gemaakt?
'Kosmos van Alexander Bogomazov. Het schilderij is visueel heel sterk. Zowel qua vormen als kleurschakeringen. Ik hou van de manier waarop hij een landschap schildert. Ik zie een link met het werk van Felix De Boeck. Beiden werken vanuit een spirituele dimensie.’

Wat kunnen wij van deze expo opsteken?
‘De Oekraïense avant-gardisten schrokken er niet van terug om heilige huisjes in vraag te stellen en gevestigde waarden door elkaar te schudden. Zij gingen de uitdaging aan om met nieuwe ideeën te komen. Laat hun durf ons inspireren om bepaalde zaken niet alleen in vraag te stellen, maar ook totaal anders te gaan doen. Neem nu de huidige ecologische crisis waarin wij ons bevinden. Er zit duidelijk een systeemfout van formaat in onze manier van leven verweven. Zowel op het vlak van huisvestiging, energie, mobiliteit, gezondheid, als van voeding … Het is dringend nodig dat wij anders gaan denken en handelen. Dat de moed van de Oekraïense avant-gardisten ons op weg mag helpen.’

Tekst: Nathalie Dirix
Foto: Tine De Wilde
Uit: Kaaskrabber mei 2024