De Rand doet het economisch erg goed. Dat vertaalt zich ook in de werkgelegenheidscijfers. ‘In 2021 waren er in totaal 213.288 arbeidsplaatsen in de Vlaamse Rand’, zegt Jemima Bidee, arbeidsmarktadviseur voor Vlaams-Brabant bij de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB). ‘Ter vergelijking: in Vlaams-Brabant waren er dat 474.922. De Rand neemt dus 44,9 % van de arbeidsplaatsen voor zijn rekening.’ Opvallend daarbij is dat gemeenten die veel arbeidsplaatsen tellen vaak ook de meeste werklozen hebben. In Machelen waren er in 2021 bijvoorbeeld 86.375 arbeidsplaatsen, maar de werkloosheidsgraad was er met 7,39 % de op een na hoogste van de provincie. Vilvoorde telde het op twee na hoogste aantal werklozen (7,35 % tegenover 27.000 arbeidsplaatsen). De werkloosheidsgraad in heel Vlaanderen bedraagt zo’n 5,80 %. De werkzaamheidsgraad – het deel van de actieve bevolking dat aan het werk is – ligt in de Rand dan ook iets lager dan in de rest van Vlaanderen: 73,4 % tegenover 74,2 % (cijfers van 2018), met als uitschieters naar beneden de faciliteitengemeenten Kraainem (66,0 %) en Wezembeek-Oppem (67,7 %).

Taalachterstand

Hoe kan het dat een productieve topregio toch de hoogste werkloosheidscijfers heeft? Bidee: ‘Volgens de recente RVA-studie Geografische spreiding van de werkloosheid is werkgelegenheid vaak geconcentreerd in grootsteden en centrumsteden. De laatste jaren zien we in België en Vlaanderen steeds meer een transitie naar een kennisintensieve diensteneconomie. Daardoor stemt de jobcreatie in de stad minder goed overeen met de vaak kortgeschoolde werkzoekenden daar.’ Machelen en Drogenbos hebben in de Rand het hoogste aantal laaggeschoolde werkzoekenden, respectievelijk 43,7 % en 43,2 % (cijfers van 2020). Linkebeek het laagste (22,9 %), maar dat kent dan weer het hoogste aantal hooggeschoolde werkzoekenden (48,4 %).

Taalachterstand lijkt een van de bepalende factoren voor de hogere werkloosheidscijfers. Terwijl in Vlaanderen 21 % van de werkzoekenden weinig kennis heeft van het Nederlands, ligt dat in de Rand hoger. De faciliteitengemeenten spannen daarin de kroon: in Wemmel, Kraainem, Wezembeek-Oppem en Sint-Genesius-Rode hebben tussen 60 % en 70 % van de werkzoekenden een taalachterstand Nederlands, in Linkebeek en Drogenbos zelfs tussen 70 % en 80 %.

De Rand telt ook een veel hoger aantal werkzoekenden met een migratieachtergrond: 51,2 % in Zaventem en Vilvoorde, 56,3 % in Machelen, tegenover 33,3 % in Vlaanderen. De VDAB doet heel gericht inspanningen om de grote groep kwetsbare werkzoekenden aan het werk te helpen, legt Bidee uit. ‘We zetten sterk in op competentieversterking, zoals leren op de werkvloer. In de Rand hebben we daarbij specifiek aandacht voor anderstaligen, met taalcoaching en taalondersteuning op de werkvloer.’

Samenwerken met Brussel

De werkgelegenheidsituatie stopt natuurlijk niet aan de gewestgrenzen. Ook Brussel kent een jonge bevolking met een hoog aantal werkzoekenden: 83.536 in mei 2022. En dat terwijl Vlaams-Brabant net met een grote arbeidsmarktkrapte kampt: een goede 9.000 vacatures raken niet ingevuld. Helaas zijn ’s lands gewesten niet altijd communicerende vaten, en ervaren Brusselse werkzoekenden verschillende drempels om aan de slag te kunnen in de Vlaamse Rand.

Talenkennis is er daar een van, zo blijkt uit een recente arbeidsmarktanalyse van de VDAB en zijn Brusselse tegenhanger Actiris. Vacatures in Vlaams-Brabant vragen in 85 % van de gevallen een goede tot zeer goede kennis van het Nederlands, terwijl de meeste Brusselse werkzoekenden Franstalig zijn, en maar 7 % van hen zegt een goede kennis van de tweede landstaal te hebben. Daarom zetten beide organisaties al enkele jaren in op taalopleiding en taalcoaching op de werkvloer. Met succes: tussen 2017 en 2019 nam het aantal Brusselse werkzoekenden dat zo’n opleiding volgde bij de VDAB met 40 % toe.

Ook de scholingsgraad van heel wat Brusselse werkzoekenden stemt niet overeen met de arbeidsmarktsituatie. Zowel in Brussel zelf als in Vlaams-Brabant is het aantal vacatures voor kortgeschoolden sterk afgenomen. Daarom hebben VDAB en Actiris een lijst opgesteld met vacatures in Vlaams-Brabant waarvoor Brusselse kortgeschoolden in aanmerking komen. Dat de samenwerking succes kent, blijkt onder meer uit mobiliteitsenquêtes: tussen 2014 en 2019 steeg het aantal Brusselaars dat naar Vlaams-Brabant, en dan voornamelijk de Vlaamse Rand pendelde met 17,2 %. Concreet zijn dat dagelijks meer dan 6.000 extra Brusselse pendelaars.

Vooruitgaan door samen te werken

‘De samenwerking met Actiris loopt al enkele jaren,’ zegt Geert Pauwels, directeur van de VDAB Brussel, ‘maar sinds kort richten we onze communicatie voor het eerst ook echt naar de Vlaamse werkgevers. Daarvoor spraken we vooral de Brusselse werkzoekenden aan, maar ook voor de werkgevers liggen hier natuurlijk kansen om hun vacatures in te vullen.’

Ook in de omgekeerde richting, van de Rand naar Brussel, wordt er druk gependeld. De uitgaande pendel (mensen die buiten de gemeente werken) in de Rand is het sterkst in de zes faciliteitengemeenten, met cijfers boven de 90 %, waarvan het leeuwendeel wellicht richting hoofdstad. En dat loont duidelijk: het gemiddelde netto belastbaar inkomen per aangifte was in 2018 in de faciliteitengemeenten 44.857 euro, tegenover 40.233 euro in de Vlaamse Rand en 35.388 euro in Vlaanderen. Koploper is Sint-Genesius-Rode met 49.632 euro, Drogenbos bungelt aan de staart met 30.239 euro.

Wat brengt de toekomst voor de werkgelegenheid in de Vlaamse Rand? ‘De werkzaamheidsgraad stijgt, maar we zijn er nog niet’, waarschuwt Bidee. ‘De doelstelling van de Vlaamse overheid is om tegen 2030 een werkzaamheidsgraad van 80 % te halen. Dat blijft een grote uitdaging, zeker in de Rand en met betrekking tot de kwetsbare groepen. Het blijft van belang om die met specifieke acties te ondersteunen.’

Tekst: Jan Haeverans
Foto: © Filip Claessens
Uit: sjoenke februari 2023